خمسه به روایت خمسه (1400)

---

به کوشش: امید نجوان. مجموعه‌ای از نوشته‌های علی‌رضا خمسه (شامل: یادداشت‌ها، نوشته‌ها، مقاله‌های پراکنده، شعرها و هم‌چنین فیلم‌نامه‌ها و متن‌های نمایشی) به همراه سال‌شمار زندگی او. همراه با مقدمه‌هایی از: فاطمه معتمدآریا، کیومرث پوراحمد و خسرو دهقان. صفحه‌آرا و طراح روی جلد: حسین فیلی‌زاده. چاپ نخست: تابستان 1400. شمارگان: پانصد نسخه. ناشر: انتشارات خط و طرح. قیمت: 95 هزار تومان.

---

پاییز سال 1399 که از انتشارات خط و طرح با من تماس گرفتند و پیشنهاد گردآوریِ کتابی از نوشته‌ها و آثار مکتوب آقای علی‌رضا خمسه را مطرح کردند بی‌درنگ یاد اولین‌بار افتادم که نوشته‌‌ای از ایشان را در مجله‌ی «فیلم» خوانده بودم. در یک چشم به هم زدن به گذشته‌های دور برگشتم و خودم را دیدم که در لباس سربازی، مثل جادو زده‌ها به سوی کیوسک مطبوعات می‌روم، مجله‌ی شماره‌ی نوروز 1370 را می‌خرم و علی‌رغم میل باطنی‌ام به پادگان برمی‌گردم!

صادقانه باید اعتراف کنم اولین‌بار که چشمم به آن یادداشت (در گوشه‌ی صفحه‌ی فهرست مجله) افتاد باور نکردم که آن متن باشکوه و زیبا را بازیگر هوشیار و بیدار و هنرپیشه‌ی فیلم‌های محبوب و جذاب دوران نوجوانی ما (یعنی زیر بام‌های شهر و روز باشکوه و لنگرگاه) نوشته باشد. با خودم گفتم احتمالاً آن نوشته، کارِ کس دیگری است! خوب یادم هست در گوشه‌ی تاریک و روشنِ آسایش‌گاه، چندبار دیگر آن متن را خواندم، مزه‌مزه‌اش کردم و هربار مثل دفعه‌ی اول لذت بردم.

پشت فرمان بودم که پیشنهاد این کتاب مطرح شد. تا برسم خانه و روی این ایده‌ فکر کنم، چندبار جملاتی از آن یادداشت، ذهن‌ام را به بازی گرفت: تالار تاریک…خط نور…ذرات معلق در هوا…

خاطره‌بازی کار خودش را کرده بود. در اتاق کارم به سرعت مجله‌های صحافی شده‌ی بالای کتابخانه را باز کردم و چون می‌دانستم کجاست خیلی دنبال‌اش نگشتم. نشستم و دوباره یک دل سیر خواندم‌اش. کلمات پایانی آن مطلب دوباره مرا با خودش بُرد به یک سفر رویایی: «آی تسمه‌ی شبرنگِ پندار!/ اینک در این بهار/ جادوی مرموز تو/ بر فراز سرزمین‌ها و دوران‌ها/ این ذرات را به هم می‌آمیزد تا تصویری تازه بر پرده بیفکند/ و ما که از شعبده‌ی طبیعت، خاکستر خاطرات خوش‌مان، شکوفه داده است، و غبار غم غربت‌مان به غزل‌خوانی افتاده است، در تالارهای تاریک به انتظار نشسته‌ایم.»

وقتی به نقطه‌ی پایان رسیدم و از برکه‌ی خاطره بیرون پریدم، تصمیم‌ام را گرفته بودم. هر کاری کردم نتوانستم نه بگویم؛ و…حاصل، کتاب خمسه به روایت خمسه است که با همه‌ی ضعف و قوت‌هایش به پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها عرضه شده است.

کتاب خمسه به روایت خمسه شامل مجموعه آثار نگارشی علی‌رضا خمسه (از یادداشت‌های پراکنده و مقاله‌ها تا…شعرها، فیلم‌نامه‌ها، نمایش‌نامه‌ها و متن‌های نمایشی او) است و سعی می‌کند هم‌سو با عنوان اصلی کتاب، این بازیگر شناخته شده و پر توان سینما و تلویزیون ایران را این‌بار به روایت نوشته‌های خود او معرفی کند.

در چنین مسیر پر حجم و پر فراز و نشیبی سعی من به عنوان مسئول گردآوری و دسته‌بندی مطالب و نوشته‌ها ایجاد مسیری بود تا مطالعه‌کننده‌ی کتاب، ضمن مرور زندگی‌نامه‌ی خمسه، خواننده‌ی نوشته‌های او بر اساس سال انتشار آن‌ها باشد. به این طریق امکانی فراهم می‌شد تا شخصی که به فرض مثال هیچ شناختی از ایشان و نوشته‌هایش نداشت، بتواند نسبت به تفاوت کیفیت در نوشته‌های قدیم و جدید او اطلاع پیدا کند.

برای انجام این مهم، ابتدا طرحی برای گردآوری کتاب نوشته شد که شامل سال‌شمار دقیق زندگی علی‌رضا خمسه و بخش‌بندی نوشته‌های او به سرفصل‌هایی نظیر: «یادداشت‌ها، نوشته‌ها و مقاله‌های پراکنده»، «شعرها» و در نهایت، «فیلم‌نامه‌ها و متن‌های نمایشی» بود.

لازم به یادآوری‌ست در تمام این سرفصل‌ها اشاره به زمان دقیق نگارش متن‌ها نیز رعایت شده. در حقیقت، خواننده‌ی خمسه به روایت خمسه در پایان کتاب موفق می‌شود به چشم‌انداز جامع و دقیقی از فعالیت‌های نگارشی این هنرمند دست پیدا کند. هدف و خواسته‌ای که باید پذیرفت به دلیل جزییات فراوان و حجم قابل توجه نوشته‌ها، دست یافتن به آن چندان سهل و آسان نبوده است.

برای انجام این کار و یک‌دست شدن نثر و رسم‌الخط برخی نوشته‌ها [با سایر متن‌های مورد نیاز کتاب] برش‌های پراکنده‌ای از آن‌ها مورد بازبینی، ویرایش و دوباره‌نویسی قرار گرفت. برخی متن‌ها نیز از جمله: خلاصه فیلم‌نامه‌های پستچی دو بار زنگ می‌زند (1373)، هم‌ولایتی سلام (1375) و دراکولا؛ مرد خون‌آشام (1376) نیز از روی فیلم‌نامه‌های اصلی آن‌ها تلخیص و گردآوری شد که البته لازم به یادآوری‌ست نگارش دو عنوانِ اول، به ترتیب با همکاری ایرج طهماسب و خسرو دهقان انجام شده.